W dniach 24-25 października odbędzie się na Wydziale Fizyki i Astronomii XXI Ogólnopolska Konferencja Filozofii Fizyki, która w tym roku nosi tytuł „Kwantowanie i natura rzeczywistości. W 100-lecie mechaniki kwantowej”.
Szczególny charakter tegorocznej konferencji, która cyklicznie odbywa się na naszym uniwersytecie od ponad 20 lat, wynika z faktu, że włącza się ona w świętowanie rocznicy powstania jednej z najważniejszych teorii współczesnej fizyki: mechaniki kwantowej, której fundamenty zostały położone sto lat temu, w latach 1925-26. Sympozjum organizują wspólnie, jak co roku, Wydział Fizyki i Astronomii oraz Wydział Filozoficzny pod patronatem Polskiego Towarzystwa Filozoficznego i Polskiego Towarzystwa Fizycznego.
Intensywne dyskusje na pograniczu filozofii i fizyki towarzyszą historii zachodniej myśli od antyku, a od XVIII wieku przybrały, w związku z matematycznym opisem mechaniki newtonowskiej, szczególną postać. Jednakże debata filozoficzna wokół mechaniki kwantowej w XX wieku jest, pod pewnymi względami, bezprecedensowa. Od momentu powstania mechaniki kwantowej w latach 20. ta dziedzina fizyki zaczęła rodzić bardzo poważne problemy interpretacyjne fizyczne i filozoficzne, które de facto nie istniały w fizyce poprzednich stuleci albo miały stosunkowo ograniczony charakter. Twórcy teorii kwantowej, od Heisenberga i Borna po Schrödingera i Pauliego, musieli się z nimi mierzyć samodzielnie, bez filozoficznego przygotowania czy ambicji, co uruchomiło też gorące debaty teoretyczne w latach 30. (na przykład słynny spór Bohra i Einsteina) i spowodowało, że wielu z nich pisało wręcz teksty otwarcie filozoficzne, dotyczące na przykład tego, jak definiować „rzeczywistość”, czym jest „obserwacja” albo jak rozumieć relację pomiędzy częścią i całością. Analogiczne debaty fizyczno-metafizyczne toczyły się wśród fizyków w XVIII wieku, ale te wywołane przez mechanikę kwantową są o tyle szczególne, że rozwijają się w sytuacji, gdy stare rozwiązania, typowe dla mechaniki klasycznej, przestały właściwie działać i pojawiają się trudności z rozumieniem tak elementarnych pojęć jak stan, pomiar czy historia układu. Bezprecedensowość tej sytuacji widoczna jest już choćby w fakcie, że wyłoniło się dotąd kilkadziesiąt interpretacji teorii kwantowej, w tym kilka głównych, bardzo odmiennych, które nie są filozoficznymi ciekawostkami, lecz bywają badane nawet przez fizyków teoretyków. Z tego powodu pojawienie się pytania o „naturę rzeczywistości” w tytule konferencji nie jest przesadne. Od lat 90. XX wieku badania na przecięciu filozofii i podstaw fizyki rozwijają się szczególnie intensywnie, zwłaszcza w związku z nowymi podejściami teoretycznymi w fizyce mikroświata i ogromnym postępem eksperymentalnym, wynikającym z pojawiania się nowych technologii. Nowe eksperymenty są wyzwaniem także dla samych filozofów fizyki.
Problematyka teorii kwantowej przez dwie dekady regularnie gościła podczas obrad Ogólnopolskiej Konferencji Filozofii Fizyki, wywołując gorące dyskusje fizyków i filozofów, na przykład podczas sympozjum w 2013 roku „Postulowane byty fizyczne” w setną rocznicę sformułowania modelu atomu przez Nielsa Bohra. Tym razem poznańska konferencja w całości włącza się w obchody ogłoszonego przez UNESCO Międzynarodowego Roku Kwantowej Nauki i Technologii (International Year of Quantum Science and Technology), dołączając do wielu podobnych akademickich wydarzeń naukowych w Europie i poza nią, na przykład sympozjum „100 Years of Quantum Mechanics", które odbyło się w czerwcu tego roku na wyspie Helgoland, gdzie Werner Heisenberg odkrył w 1925 r. klucz matematyczny do jej poprawnego sformułowania. Dwa wykłady plenarne wygłoszą wybitni specjaliści w swoich dziedzinach: fizyk teoretyk, specjalista w zakresie podstaw mechaniki kwantowej i kwantowej teorii informacji, prof. Paweł Horodecki (UG, Krajowe Centrum Informatyki Kwantowej), oraz filozof nauki, czołowy polski filozof fizyki, prof. Tomasz Bigaj (UW). Referat otwierający wygłosi dr Tomasz Miller, fizyk i znany popularyzator nauki z Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych UJ. Szczegółowe informacje dotyczące tegorocznej konferencji zamieszczone są na stronie www.okff.amu.edu.pl.
